Mera Naam Joker : ‘ए भाय जरा देखके चलो’ गाण्याच्या मेकिंगचा भन्नाट किस्सा!
आर के फिल्मचा ‘मेरा नाम जोकर’ (Mera Naam Joker) हा चित्रपट भले त्या काळात फ्लॉप झाला असला तरी नंतरच्या काळात मात्र या चित्रपटाने चांगला व्यवसाय केला. एक कल्ट क्लासिक मूवी म्हणून आज देखील हा चित्रपट ओळखला जातो. राज कपूर (Raj Kapoor) ला देखील आपला हा चित्रपट सर्वात आवडता चित्रपट होता. या चित्रपटाला बनायला तब्बल सहा वर्षे लागली. आर के चा ‘संगम’ हा चित्रपट १९६४ साली प्रदर्शित झाला. त्यानंतर ‘मेरा नाम जोकर’ या चित्रपटाची निर्मिती सुरू झाली आणि १९७० साली हा चित्रपट प्रदर्शित झाला.
दोन मध्यांतर असलेला हा चित्रपट होता. नंतर राजकपूर यांनी सिनेमाची लांबी कमी करून चित्रपट प्रदर्शित केला. या चित्रपटातील गाणी आर केच्या परंपरेला साजेशी अशी होती. या चित्रपटापासूनच नीरज यांचा आर के कॅम्पसमध्ये प्रवेश झाला. (अर्थात या चित्रपटानंतर पुन्हा नीरज यांनी कधी आर केसाठी गाणी लिहिली नाहीत!) कवी नीरज आणि Prithviraj Kapoor यांची चांगली मैत्री होती. ते दोघे बऱ्याचदा एकत्र भेटून फिरायला जात असत एकत्र खाणे पिणे होत असे. (Mera Naam Joker)
एकदा नीरज यांनी पृथ्वीराज कपूर यांना विचारले,” तुम्ही माझ्या नावाची शिफारस राज कपूर कडे करा ना!” त्यावेळी पृथ्वीराज कपूर म्हणाले, ”राजकपूर यांचे प्रत्येक गीतकाराकडे बारीक लक्ष असते. तुझ्या गाण्यांची जेव्हा आवश्यकता असेल तेव्हा राज कपूर स्वतः तुला बोलावतील!” आणि तसेच झाले. एकदा रात्री दोन वाजता पृथ्वीराज कपूर नीरज यांच्या घरी पोहोचले आणि त्यांनी सांगितले, ”उद्या तुला सकाळी राजकपूर यांना भेटायचं आहे. त्यांच्या आगामी सिनेमासाठी तुला गाणे लिहायचे आहे.”
गीतकार नीरज सकाळी राजकपूर यांना दोन भेटले. त्यावेळेला त्यांनी ‘मेरा नाम जोकर’ (Mera Naam Joker) या चित्रपटातील जोकरची व्यथा मांडणारे गाणे लिहायला सांगितले. नीरज यांनी पुढच्या दोन दिवसात ‘कहता है जोकर सारा जमाना आधी हकीकत आधा फसाना चष्मा उतारो फिर देखो यारो दुनिया नई है चेहरा पुराना..’ हे गाणं लिहून दिलं. हे गाणं राजकपूर यांना खूपच आवडलं नंतर हे गाणं मुकेश यांच्या आवाजात स्वरबद्ध करण्यात आलं. यानंतर नीरज काही दिवस त्यांच्या गावी उत्तर प्रदेशात घेऊन गेले. (Untold stories)
तिथे गेले असताना राज कपूर यांचा त्यांना फोन आला ‘मेरा नाम जोकर’ (Mera Naam Joker) च्या आणखी एका गाण्यासाठी तुम्ही ताबडतोब मुंबईला या’ असे सांगितले. नीरज मुंबईला राज कपूर यांना भेटले. राज कपूर नीरज यांना घेऊन त्यांच्या पुण्याजवळच्या लोणी येथील घरी घेऊन गेले आणि त्यांना सांगितले, ”इथे शांत माहौल आहे. तुम्हाला जोकरच्या तोंडून सर्कस आणि मानवी जीवन यावर एक फिलॉसॉफिकल गाणे लिहायचे आहे.” नीरज विचारात पडले. “जोकर आणि फिलॉसॉफिकल गाणे? कसे काय गाऊ शकेल?” राजकपूर म्हणाले, ”ते मला माहिती नाही. पण चित्रपटात जोकर आपल्या जीवनाचे सारे सार या गाण्यातून मांडतो असे मला दाखवायचे आहे.” नीरज यांन खूप विचार केला.
त्यांनी राज कपूर यांना सांगितले, ”जर गाणे जोकर गाणार असेल तर ते संवादात्मक गाणे असेल. त्यात संवाद असेल आणि काव्य देखील.” नीरज यांनी गाणे लिहिले ‘ए भाय जरा देख के चलो आगे भी नही पीछे भी दाये भी नही बाये भी उपर भी नही नीचे भी…’ या गाण्यांमध्ये ओळी होत्या आणि काही संवाद देखील होते. हे गाणं जेव्हा शंकर जयकिशन यांच्याकडे पोहोचलं त्यावेळेला त्यांना हे गाणं बिलकुल आवडलं नाही. ते नीरज यांना म्हणाले, ”हे काय गाणं आहे कां? तुम्ही राजकपूर यांना मूर्ख बनवत आहात? या गाण्याची लायकी एक आण्याची देखील नाही. हे कवडीमोल असं गाणं आहे!” (Mera Naam Joker)
नीरज यांनी मात्र गाण्याचे शब्द बदलायला पण विरोध केला. शेवटी राज कपूर यांनी मध्यस्थी केली आणि ते नीरजला म्हणाले, ”तुम्हीच या गाण्याची चाल सुचवा. मला हे गाणे सिनेमात पाहिजे.” आता मात्र नीरज, शंकर जयकिशन एकत्र बसले. नीरज यांनी थोडीफार चाल सुचवली. जय किशन यांना ती आवडली आणि त्यातूनच गाण्याची चाल तयार झाली. नंतर मन्ना डे (manna dey) यांच्या स्वरामध्ये हे गाणं रेकॉर्ड झालं. या गाण्यात नीरज यांनी आयुष्याचे सारे सार फार सुंदर रीतीने मांडले आहे. यात एका कडव्यात ते लिहितात.
============
हे देखील वाचा : Akhtar Mirza : ‘नया दौर’च्या कथेची निवड कशी झाली?
============
हां बाबू ,ये सर्कस है.
ये सर्कस है खेल तीन घंटो का.
पहला घंटा बचपन है.
दुसरा जवानी है..
तिसरा बुढापा है.
और उसके बाद?
माँ नहीं बाप नहीं बेटा नहीं बेटी नहीं तू नहीं मैं नहीं ये नहीं वो नहीं
कुछ भी नहीं कुछ भी नहीं
रहता है रहता है जो कुछ वो ख़ाली-ख़ाली काली कुर्सियाँ हैं ख़ाली-ख़ाली तम्बू है ख़ाली-ख़ाली घेरा है बिना चिड़िया का बसेरा है न तेरा है न मेरा है..’
चित्रपट (Mera Naam Joker) प्रदर्शित झाल्यानंतर हे गाणे रसिकांना खूप आवडले मन्नाडे यांना या गाण्यासाठी राष्ट्रीय आणि फिल्मफेअर दोन्ही पुरस्कार मिळाले!